Jak przebiega diagnostyka i leczenie zaćmy wrodzonej – kluczowe informacje

Zaćma wrodzona wymaga szybkiej diagnostyki i planowego leczenia chirurgicznego, ponieważ wczesna interwencja ogranicza ryzyko niedowidzenia i zaburzeń rozwoju widzenia. Poniżej znajdziesz uporządkowane informacje: od pierwszych objawów, przez badania, po etapy terapii i opieki pooperacyjnej.

Przeczytaj również: Zdrowy uśmiech: jakie są korzyści profilaktyki stomatologicznej?

Najwcześniejsze sygnały i kiedy zgłosić się na badanie

Niepokojące objawy to przede wszystkim biała źrenica (leukokoria), brak lub osłabiona reakcja na światło, zezy, „uciekanie” oka oraz upośledzenie widzenia zauważalne w codziennych czynnościach niemowlęcia. U rodziców często pojawia się pytanie: „Czy to normalne, że dziecko nie fiksuje wzroku?”. Jeśli w pierwszych tygodniach życia nie obserwujesz kontaktu wzrokowego, warto pilnie omówić to z okulistą dziecięcym.

Przeczytaj również: Protezy częściowe i całkowite - rodzaje i wskazania do stosowania

U noworodków i niemowląt badanie przesiewowe może obejmować test Brücknera, który pozwala ocenić odblask z dna oka. Nieprawidłowy odblask (asymetria, brak czerwonego refleksu) wymaga pogłębionej diagnostyki.

Przeczytaj również: Usuwanie zmian skórnych - jak pozbyć się pieprzyków i brodawek

Przyczyny zaćmy wrodzonej: co warto wiedzieć

Zaćma wrodzona może wynikać z czynników genetycznych (mutacje dziedziczne lub de novo), infekcji w ciąży (np. z grupy TORCH), a także zaburzeń metabolicznych (m.in. galaktozemia). U części dzieci nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny. Informacja o pochodzeniu schorzenia ma znaczenie dla planu diagnostyki i opieki długoterminowej, zwłaszcza w postaciach obustronnych.

Jak przebiega diagnostyka okulistyczna krok po kroku

Rozpoznanie polega na stwierdzeniu zmętnienia soczewki w badaniu okulistycznym. Lekarz ocenia lokalizację, gęstość i rozległość zmętnień, a także wpływ na oś widzenia.

Podstawowy zestaw badań obejmuje:

• Lampę szczelinową – ocenę struktur przedniego odcinka oka, w tym soczewki i rogówki.
• Oftalmoskopię pośrednią – wgląd w dno oka i wstępna ocena przezierności ośrodków optycznych.
• USG gałki ocznej – szczególnie przy ograniczonej przezierności, w celu oceny siatkówki i ciała szklistego.
• Badanie dna oka – analizę siatkówki i nerwu wzrokowego, jeśli warunki optyczne na to pozwalają.

W postaciach obustronnych zaleca się rozszerzoną diagnostykę, która może objąć badania laboratoryjne: TORCH, VDRL, ocenę glikemii, wapnia i fosforu, a także badanie ogólne moczu i ewentualną konsultację genetyczną. Celem jest identyfikacja chorób towarzyszących i ustalenie ryzyka dla rodzeństwa.

Więcej o tym, czym jest zaćma wrodzona, oraz jak ją rozpoznajemy, znajdziesz w materiałach edukacyjnych.

Kiedy operować i dlaczego termin ma znaczenie

Operacja jest jedyną metodą leczenia zaćmy wrodzonej. O czasie zabiegu decydują: wiek dziecka, gęstość i umiejscowienie zmętnień, stopień upośledzenia widzenia oraz ryzyko rozwoju niedowidzenia. W praktyce klinicznej interwencję planuje się zwykle w pierwszych miesiącach życia, niekiedy między 6. tygodniem a 3. miesiącem, zwłaszcza gdy zmętnienie obejmuje oś widzenia.

Odwlekanie leczenia może zwiększać ryzyko trwałych zaburzeń widzenia ze względu na plastyczność układu wzrokowego w pierwszych latach życia. Z tego powodu harmonogram operacji i kontroli ustala się indywidualnie, z uwzględnieniem bilansu korzyści i ryzyk.

Jak wygląda leczenie operacyjne u dzieci

Standardem jest chirurgiczne usunięcie zmętniałej soczewki. W zależności od wieku i budowy oka zespół kwalifikuje do implantacji soczewki wewnątrzgałkowej lub czasowej korekcji okularami bądź soczewkami kontaktowymi, z planem ewentualnej implantacji w późniejszym okresie.

U dzieci szczególne znaczenie ma dopasowanie mocy soczewki do tempa wzrostu gałki ocznej. Moc implantu dobiera się tak, by uwzględnić przyszłe zmiany refrakcji – ten aspekt wymaga precyzji i regularnych kontroli.

Rehabilitacja wzroku po operacji: co obejmuje opieka

Po zabiegu konieczna jest systematyczna kontrola okulistyczna, monitorowanie ciśnienia wewnątrzgałkowego i stanu przedniego oraz tylnego odcinka oka. Leczenie pooperacyjne może obejmować krople, ochronę oka i instruktaż pielęgnacji.

Kluczowym elementem jest rehabilitacja widzenia: dobra korekcja okularowa lub soczewkowa, trening fiksacji i akomodacji, a w razie potrzeby terapia niedowidzenia (np. czasowe zasłanianie lepiej widzącego oka). Regularne ćwiczenia – krótkie, ale konsekwentne – wspierają rozwój funkcji wzrokowych.

Możliwe powikłania i długoterminowe rokowanie

Po operacji mogą wystąpić powikłania, takie jak jaskra wtórna, wtórne zmętnienie osi widzenia, astygmatyzm lub niedowidzenie wymagające korekcji i terapii. Wczesne wykrycie nieprawidłowości zwiększa szansę na utrzymanie stabilnej funkcji wzroku, dlatego harmonogram wizyt kontrolnych jest istotnym elementem procesu leczenia.

Rokowanie zależy od czasu rozpoznania i wdrożenia terapii, charakteru zmętnień, chorób współistniejących oraz jakości rehabilitacji wzrokowej. Szybka diagnoza, wczesna interwencja i konsekwentna opieka zwykle sprzyjają lepszemu rozwojowi widzenia.

Praktyczne wskazówki dla opiekunów

• Obserwuj odblask źrenic na zdjęciach – brak czerwonego refleksu lub biała źrenica to sygnał ostrzegawczy.
• Notuj zachowania dziecka: fiksację na twarzach, śledzenie zabawek, reakcję na światło. Takie informacje pomagają podczas wizyty.
• Przestrzegaj terminów kontroli i zaleceń pooperacyjnych; pytaj o zasady pielęgnacji i ćwiczenia wzroku.
• W przypadku obustronnych postaci zapytaj o potrzebę diagnostyki infekcji wrodzonych i chorób metabolicznych.

Najczęstsze pytania rodziców – krótkie odpowiedzi

– Czy każda biała źrenica oznacza zaćmę? Nie, ale wymaga pilnej oceny okulistycznej, ponieważ może wskazywać również na inne schorzenia.

– Czy zaćmę wrodzoną można leczyć bez operacji? W przypadku istotnego zmętnienia osi widzenia leczenie zachowawcze nie przywraca przezierności soczewki; podstawą jest zabieg chirurgiczny.

– Dlaczego po operacji nadal potrzebne są okulary lub soczewki? Usunięcie soczewki zmienia optykę oka; precyzyjna korekcja i ewentualna terapia niedowidzenia są elementem rehabilitacji.

– Co decyduje o rokowaniu? Największe znaczenie ma szybkość rozpoznania, termin operacji, brak powikłań oraz systematyczna rehabilitacja wzroku.